Ik weet zeker dat je na het lezen van Ik zal je bewaren een filmpje zult opzoeken op het net. Welk filmpje dat is, zeg ik niet. Het gaat erom dat je door dit boek nieuwsgierig wordt gemaakt (en dat is knap, want er zijn heel veel boeken die niet nieuwsgierig maken naar meer).

Ik zal je bewaren houdt voortdurend zijn en dus ook jouw adem in. Het boek dwingt je te verlangzamen. Jeska Verstegen schrijft met een voorzichtig penseel. Alleen hier en daar, waar het absoluut nodig is, kleurt ze de situatie in. Ga met haar mee en je ziet hoe de wereld van een elfjarig meisje zich voor je ontvouwt.

Je moet terug naar een tijd toen telefoons thuis nog rinkelden, journalisten een stuk schreven op een typemachine, en er nog geen internet bestond, laat staan een zoekmachine als Google. Je moet je in Jeska verplaatsen en vooral veel niet weten. Je hebt een moeder die eten op tafel zet met de schijf van vijf in gedachten. Er zijn zaken waar je moeder halsstarrig niet over praat, terwijl je dementerende grootmoeder op haar meest vage momenten namen en feiten uit een niet zo heel ver verleden noemt. Ze heeft het over een familielid, Hesje. Ze heeft het over Westerbork. Ze zegt dat ze voor Jood wordt uitgescholden.

Op het omslag van De menselijke maat drukt schrijver Paolo Cognetti zich in lyrische bewoordingen uit over dit debuut van Roberto Camurri. Een stem als een trage, troebele rivier die kalm oogt, maar in werkelijkheid krachtig en dreigend is? Een ingetogen, gevoelig lied dat we nooit eerder hebben gehoord? Als uitgerekend Cognetti het zo formuleert, moet ik die rivier lezen en dat lied horen.

Caitlyn Breen, die pas nieuw is op school, wordt er door haar klasgenoten ongeveer elke minuut aan herinnerd: jij hebt Paulie Fink niet gekend. Verleden jaar zat hij nog bij hen in de klas. Hij was de zon en de peper en het kwik. De nar, de kwajongen, het genie, de kunstenaar.

Een paar weken geleden las ik Goeie ouwe George van Meg Rosoff uit. Ik voegde het boek glimlachend toe aan de jeugdromans van Rosoff in mijn kast, en ik werd niet bepaald door belangrijke gedachten gestoord. Vermakelijk, licht, leuk, aan zulke woorden dacht ik. Dit verhaal over het gezin Appeltje, een gezin waarin het een beetje rommelt, las als een trein. Fijn en dank je wel.

Als er plaats is in je hoofd en de schrijver schrijft goed, dan kan er veel gebeuren. Je begint bij de eerste alinea, en je zult het zien: wat zich op de eerste pagina aandient, neem je na een paar bladzijden aan als waar. Een gezin verhuist, een grootmoeder sterft, een liefde gaat uit.

De kogel in de flipperkast glimt en raakt een hindernisje op een goeie plek, kaatst terug en tikt een belletje aan, om dan nog eens en nog eens terug te kaatsen.

Je wil Mary Lennox liever niet te lang in huis. Ze is tien, uiterst arrogant en op z’n zachtst gezegd humeurig. Omdat je met haar situatie te doen hebt — ze is in India haar ouders verloren, breng je het wel op om voor haar te zorgen, maar een heel warm hart draag je haar aanvankelijk niet toe.

De tijd, die tot oktober volgepland was met lezingen en lezingenreizen, is stilgezet. Ik heb de kans gegrepen om aan mijn nieuwe boek te werken. In een schrijfperiode voed ik me op een andere manier met boeken dan gewoonlijk. Alsof ik dan in andermans werk vooral het experiment opzoek en niet overweldigd wil worden door een grote, breedvoerige vertelstem. Zo’n verhaal zou te veel plaats opeisen in mijn hoofd.

In een schrijfperiode hou ik van mondjesmaat lezen, van taal die aandacht vraagt. Op dat vlak heb ik sinds de ontdekking van het fascinerende werk van Cynan Jones in één keer ook de betrekkelijk nieuwe uitgeverij Koppernik ontdekt, die Jones sinds een jaar of vijf in vertaling brengt. Het is al vaker gebleken dat ik weer maar eens een boek van Koppernik aan mijn leesstapel had toegevoegd. Werk van Daisy Johnson en Robert Walser, bijvoorbeeld, en wat ik nu net heb uitgelezen: Aanvulling op het leven van Barbara Loden.

Schrijfster Nathalie Léger vermengt haar eigen leven op een fragmentarische en spannende manier met het mysterieuze leven van actrice Barbara Loden en de enige film die Loden ooit heeft gemaakt. Je moet af en toe doorzetten, want met de ‘spannende manier’ bedoel ik vooral dat de schrijfster het je niet gemakkelijk maakt, maar je komt in een heel eigen wereld terecht. Na het lezen van dit boek zet je een cultklassieker op je to-see-lijstje: Wanda.

Ik heb geen idee hoe het werkt. Of het aangeboren is. Misschien gebeurt het alleen als ik moe ben, omdat de knop van de emotie dan losser zit. Ik bedoel: ik krijg het niet van alle makeover-programma’s op de televisie te kwaad. Ik moet op de juiste manier de tijd hebben gekregen om me in te leven. Niet te veel strijkers, niet te veel piano.

Er is een stemmetje in je hoofd dat je met een beetje geoefend oor kunt horen. Dat stemmetje zegt wanneer de mailbox dicht moet, of het tijd is voor een verandering in je leven, of het tijd is voor je tuin, tijd voor niks.



Schrijfster Evelien De Vlieger was bij manier van spreken het stemmetje kwijt en besloot om terug te keren naar de ruststand, in de hoop dat ze zou achterhalen wat ze nu eigenlijk wilde in en met haar leven. Ze ging op reis naar haar achtertuin, waar ze een tijdlang zo goed als dagelijks ging zitten schrijven in een oude caravan. “Er valt niet te onderhandelen, je krijgt wat je krijgt,” schrijft ze. Vrolijke dagen, sombere dagen, ze moeten worden geschreven. “Ik kan geen dag weglaten uit dit reisverslag.”

De man zit met zijn buik dicht bij zijn stuur. Zijn ronde gezicht is vol van zijn gelijk. Hij staat in Kalmthout bij een kruispunt van niks, en hij heeft zonet een jonge vrouw aangereden.

‘Aangereden’ is precies het goede woord: de vrouw ligt bijna op de grond, haar fiets zit bijna onder de auto, en ik begrijp pas veel later dat de man haar vanuit zijn auto ook nog eens verbaal zit aan te rijden. Zonder uit te stappen.

Ik heb niet zien gebeuren hoe de auto de fiets heeft geraakt. Ik was de vluchtheuvel aan het naderen. Toen ik eenmaal op de vluchtheuvel stond en links van me keek, zag ik dat er blijkbaar iets aan de hand was. Veel te lang heb ik zitten registreren: auto voor en achter me, dit is een vluchtheuvel, dit is bebouwde kom, daar staat een auto links, daar wilde een auto rechtsaf gaan, en kijk: een jonge vrouw heeft haar fiets nog wel vast, maar ze ligt bijna op de grond. En ze huilt.

Het is de dag voor Kerst. De man die dichtbij zijn autostuur zit, en daardoor bovenop de wereld lijkt te zitten, zegt door zijn open raam tegen de vrouw dat ze niet aan die kant van de weg had mogen fietsen. Volgens mij zegt hij dat. Hij vindt dat hij niet verantwoordelijk is. Hij heeft vier wielen, zij heeft er maar twee, dus ziet hij zichzelf als de baas.

Ik had moeten uitstappen. Die gedachte zeurt al dagenlang. De bestuurder van de auto voor me is wel uitgestapt. Hij heeft zijn auto geparkeerd om de jonge vrouw even te helpen. De man met de buik en het ronde gezicht is nog maar net (en zonder pardon) doorgereden. Om de kreeften voor zijn Kerst op te halen. Omdat de Hubo op zijn to-do-lijst stond.

Ik had mijn auto naast de auto van de bestuurder voor me moeten parkeren. Sterker nog: ik had midden op de vluchtheuvel moeten uitstappen om de man die vol was van zijn gelijk een paar directe vragen te stellen.

Uitgerekend de afgelopen dagen heb ik Op jouw bruiloft uitgelezen, de vertaling van Molly van Gelder van The Member of the Wedding. Voor mij was het een hernieuwde kennismaking, na meer dan dertig jaar. En het was precies het goede moment. “Zo zaten ze met z’n drieën op de Schepper en het werk van God te mopperen,” schrijft McCullers over haar personages Frankie, Berenice en John-Henry.

Lees dit boek, hoe langzaam het ook is, en laat het traag doorwerken. Laat het verhaal je plagen, tergen zelfs. Zoals ik hoop dat de man die de jonge vrouw aanreed af en toe wakker schrikt en niet meteen begrijpt wat er in zijn ronde kop aan de hand is, maar ineens tot een besef komt. Het is geweldig als iets stiekem binnensijpelt, zoals dit boek van Carson McCullers stiekem onder je huid gaat zitten.

Ik had voor jou als lezer graag een beetje magie om dit stukje heen gehangen.
Als aanhef noem ik maar wat: uitgerekend vandaag heb ik een IJslandse op de trein ontmoet. Uitgerekend vandaag stond er iets over Reykjavik in de krant. Of uitgerekend vandaag is het precies drie jaar geleden dat ik op mijn site een stukje postte over het boek Winter-IJsland van Laura Broekhuysen.

Niet, dus.

Laura’s nieuwe boek heeft geen extra hocus-pocus nodig — al denk ik graag over haar stijl na als betoverend. Op 22 mei 2016 schreef ik enthousiast over haar eerste IJsland-boek. In geweldig sensitief proza maakte ze in Winter-IJsland voelbaar hoe het haar als Nederlandse verging toen ze probeerde te aarden in haar nieuwe land.

Haar Flessenpost uit Reykjavik begint waar het vorige eindigt. Een paar hoofdstukken lang was ik geheel gelukkig. Schrijvers die zo zintuiglijk schrijven als Laura zijn zeldzaam. In geen tijd kroop ze onder mijn vel, maar — surprise! — ze bleef niet waar ze was.

In Flessenpost uit Reykjavik wijkt ze met haar gezin uit naar de stad, naar een studio. Omdat er in de stad zo ontstellend veel afleiding is in vergelijking met de stille baai waar ze op andere dagen woont, is het moeilijk om harmonie te vinden. In de bewoonde wereld worstelt ze met de taal en met haar keuzes.

Dit is een boek dat je mondjesmaat leest.

Hij geeft de mensheid een pandoering. Een lijvig boek lang passeren hele bijen- en vlinderfamilies de revue, hommels, wormen, motten, mierenkolonies. Over al dat gekrieuwel krijg je van Dave Goulson te horen wat ze zoeken, waar je ze vindt, hoe ze zich gedragen. En dat het eigenlijk niet goed met ze gaat. Sterker nog: Goulson stelt aan de kaak dat het ronduit slecht met ze afloopt, als de mens zijn gewoonten niet verandert.

Of het nu om onze achtertuintjes gaat, of om de koffieteelt in Zuid-Amerika, we zijn blijkbaar meesters in het verknoeien van de natuur. We grijpen te snel en te vaak naar onkruidverdelgers en pesticiden, en staan niet stil bij de verstrekkende gevolgen. De schrijver brengt je aan de hand van sprekende voorbeelden aan het verstand hoe de natuur verknoeid wordt.

Een fun read lijkt De tuinjungle tot hiertoe niet, ik kan me voorstellen dat je dat denkt (en heel vrolijk word je er af en toe inderdaad niet van), maar toch kun je dit boek geen deprimerende aanklacht noemen. Goulson verstaat de kunst om de lezer met hier en daar een vleugje humor heel degelijk te informeren én tegelijkertijd te motiveren om het anders te gaan doen.

Je blijft niet bij de pakken zitten. Integendeel: als je ook maar over een beetje potgrond beschikt, ga je anders naar de flora en fauna kijken, in het bijzonder dan naar het gekrieuwel. Ik hoop dat nog veel meer mensen dit boek gaan lezen, ook als ze niet tuinieren in potten of bakken, in een sier-, moes- of volkstuin. Ook als je geen groene vingers hebt, gaan je handen jeuken. Je denkt: hoe zal ik het ánders doen, béter, en waar zal ik eens beginnen?

Een paar jaar geleden ontmoette ik Lize Spit op de sneltrein van Amsterdam naar Antwerpen. Ze zat middenin de overweldigende hype rond Het smelt. Het was niet te vermijden: in het korte gesprek dat we hadden ging het over het feit dat heel veel mensen met haar debuut in de handen meteen vroegen naar het volgende. En dat die vraag voor druk zorgde, want zou het aan de verwachtingen voldoen? Ik weet dat ik Lize toen de raad gaf die ik zelf ooit had gekregen: sla je tweede boek over, schrijf je derde.

Omdat ik zelf tegen de deadline aanhik van mijn eigen bundel, heb ik op dit moment aan elke collega-dichter een hekel. Dat bedoel ik bij wijze van spreken. Zij hebben het allemaal al doorstaan, verleden week, verleden maand, verleden jaar, dat verschrikkelijke gevecht met het witte vel. Zij hebben hun bundel al ingeleverd bij hun uitgeverij. Fijn voor hen.

Je zet een paar woorden op dat blanco papier, je laat je verleiden tot een zin of een klank of een rijm, maar zolang je niets durft op te schrijven, kom je ook niet te weten waarover het gedicht (met schrappen, herschrijven en uitstelgedrag) eigenlijk gaat. Mijn bundel blijkt in deze laatste fase te onthullen dat ik het al die tijd over toen en nu, schijn en zijn, begin en einde heb gehad.

Wat Edward van de Vendel heeft gedacht toen hij Wat je moet doen als je over een nijlpaard struikelt schreef, dat weet ik niet. Ik neem aan dat hij niet meteen dacht aan een bundel met pakweg 25 gedichten ‘waar je wat aan hebt’. Dat idee zal pas gaandeweg zijn ontstaan, en het is een absoluut schitterend idee, want er zijn heel veel mensen (kinderen en jongeren in het bijzonder) die denken dat je aan poëzie heel weinig hebt, om niet te zeggen niets.

Door de bundel van Edward weet je nu bijvoorbeeld wat je moet doen als je over een nijlpaard struikelt, of als je verliefd bent, of je verveelt. Het is een feestelijke verzameling gedichten geworden, die ik bijna allemaal hardop heb gelezen, omdat niet alleen de gedichten, maar ook het formaat van het boek en de tekeningen van Martijn van der Linden me daartoe verleid hebben. Alles ademt, en alles ademt vooral: uit.

Misschien is dat het enige minpuntje. Ik had na het lezen en herlezen ook zin in wat vaker inademen. Meer verinnerlijking. Maar dat zal aan mij liggen. Mijn eigen state-of-mind. (In dat verband moet ik het gedicht over wat je moet doen als je niet kunt slapen nog eens een paar keer lezen. Ik heb er op dit moment waarschijnlijk wel iets aan.)

In de zoektocht naar het juiste prentenboek kun je in het actuele aanbod niet aan Alles gaat slapen van Astrid Lindgren en Marit Törnqvist voorbij. Marit heeft een eenvoudig wiegeliedje van Astrid Lindgren in een heel boek omgetoverd (want natuurlijk kan ze dat).
De geweldige Bette Westera (ik ben al jaren fan) heeft op haar beurt de Zweedse tekst op een schitterende en respectvolle manier naar haar hand gezet, zodat we er nu in het Nederlands het indommelende ritme van kunnen voelen. Van de eerste zin (‘Hommeltje, nu is het tijd om te slapen’) tot de laatste (‘Net als ons katje, want nu is het nacht’) beslis jij voorlezend hoe langzaam de rust in de kinderkamer zal neerdalen. De tekeningen en de tekst maken van dit prentenboek een genot. Je wilt tegelijkertijd katje, peuter, kleuter en voorlezende volwassene zijn.

Een boek kiezen uit het grote aanbod is sowieso al moeilijk, en zo mogelijk is een prentenboek kiezen nog een grotere opdracht. Als je van plan bent te gaan voorlezen, is het misschien slim ook aan jezelf te denken: bezorgt het prentenboek ook jou lees- en kijkplezier?
Van Farwest van Peter Elliott en Kitty Crowther zul je genieten, omdat je iedere keer weer op een andere manier in het boek kunt stappen. Ga je voor de toon van een geheel verbaasde ik-persoon, die met zijn hond Jonas op buffeljacht vertrekt, en bij terugkomst constateert dat zijn plaats is ingenomen door Koko, een bezoeker met een wel erg vrolijk gezicht? Speel je met de rijmende tekst? Hoe geërgerd laat je de verteller op den duur klinken? Hoe geamuseerd? Jij weet tenslotte wat er volgt: als Koko met de hond Jonas van de jacht terugkomt, blijkt zijn plaats namelijk ingenomen te zijn door... Rosa.
Als je Farwest niet begint met een vooropgestelde toon, word je vanzelf verrast, als je bij het slot de driedubbele bladzijde omslaat. Daar ligt dan ineens veel kijkplezier open: er is plaats voor iedereen, we zien er met z’n allen anders uit, maar we hebben allemaal wel hetzelfde zwarte neusje.
Dit fijne, uitdagende prentenboek is opgebouwd rond het bekende ‘opgestaan is plaats vergaan’, maar vertelt veel meer dan je op het eerste gezicht ziet. (Let bijvoorbeeld ook eens op het verhaal volgens Jonas. Of lees het eens met extra aandacht voor het knalrode paard.)

De Ierse schrijver Colm Tóibín heb ik ontdekt door mijn nichtje dat een hele studie aan hem wijdde. Toen dacht ik: lezen. Wat ben ik blij dat ik dat besluit genomen heb. Met Het verhaal van de nacht ben ik begonnen, en sindsdien geloof ik dat Tóibín nooit eens een mindere dag heeft.
Ik heb nog lang niet alles van hem gelezen, maar na o.a. Brooklyn en Een lange winter is het met Nora weer raak. In het Engels draagt het boek Nora’s volledige naam, Nora Webster, en dat past wat mij betreft beter. In dit boek focus je volledig op de binnenwereld van een vrouw waarvan je gaat geloven dat ze uit het Iers register is geplukt. Nora Webster, je kent haar natuurlijk. Ze is ergens voorbij de veertig. Bescheiden, maar niet zonder mening. Diep vanbinnen een tikje frivool, maar op wie ze écht is, ligt op dit moment een zwaar gewicht.
Pas onlangs heeft ze haar man Maurice verloren. In het Ierland van de late jaren zestig probeert ze overeind te blijven met haar vier kinderen, waarvan de twee meisjes in Dublin studeren, en de twee jongens nog thuis wonen. Ze moet aan een paar wetten van die tijd beantwoorden, en tegelijkertijd probeert ze de kapitein van haar schip te blijven.
Nora navertellen heeft geen enkele zin: je moet haar lezend leren kennen, op het tempo zoals je echte mensen leert kennen. Tóibín beschrijft secuur hoe ze na de dood van haar man tot een aantal inzichten omtrent haar kinderen komt, maar ook hoe de vrouw die ze is — en die ze zo’n beetje veronachtzaamd heeft — langzaam weer het vuur vindt.

Nora is uit het Engels vertaald door Anneke Bok.